Ұлы даланың ұлы есімдері

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы 20 қазанда (1 қараша) Николаев уезінің (Қазіргі Қостанай облысы Алтынсарин ауданы) Арақарағай болысында дүниеге келген. Оның әкесі Алтынсары Балғожин Ыбырай төрт жасқа толмаған кезде қайтыс болған. Бала атақты би Балғожа Жаңбыршиннің үйінде тәрбиеленген. Ол кезде Балғожа бүкіл Орта Ордадағы ең беделді билердің бірі болған және қазақ қоғамының үстем элитасы арасында үлкен ықпалға ие болған. Алтынсариннің тарихи еңбегі оның бастамасымен, оның тікелей қатысуымен Қазақстанда Халықтық зайырлы мектептер желісі құрылды. Көзі тірісінде ол төрт екі сыныптық Орталық орыс-қырғыз училищесін, бір қолөнер училищесін, бір әйелдер училищесін, бес болыстық мектепті, орыс поселкелерінің балаларына арналған екі училищені ашты. Ы.Алтынсарин өлкедегі бастауыш халық мектептері үшін мұғалімдерді, ең алдымен қазақтардан дайындау ісіне көп еңбек етті. Оның бастамасымен Троицк қаласында мұғалімдер мектебі ашылып, біраз уақыттан кейін Орынбор қаласына ауыстырылды. Алтынсарин зайырлы халық мектептерін ашып қана қоймай, олар үшін балаларды оқыту мен тәрбиелеудің дидактикалық принциптерін әзірледі, оқу және әдістемелік құралдар жасады, үнемі инспекторлық қадағалауды жүзеге асырды, жыл сайын әр мектепке барып, әр мектепте кітапхана құруға қамқорлық жасады. Ыбырай Алтынсариннің публицистикалық мұрасы үлкен көркемдік, тарихи және танымдық құндылық болып табылады. Оның негізгі бөлігін қазақ ағартушысының орыс достарымен, мұғалімдерімен және әртүрлі дәрежедегі халықтық білім беру өкілдерімен хат алмасуы құрайды. И. Алтынсарин этнограф ғалым ретінде де өнер көрсетті. Оның очерктерінде қазақтардың патриархалдық-феодалдық тұрмысы мен әдет-ғұрыптарының консервативтік мәні ашылады. Ы.Алтынсариннің қазақ ауылының әлеуметтік-экономикалық құрылысы мен шаруашылық тұрмысын өзгертуге арналған еңбектері ерекше назар аудартады.